Wednesday, July 22, 2015

LEADERSHIP



KRISTIAN HRUAITU
Lalrinawma Sailo
Thuhma: Hruaitu nihna dinhmun hi dinhmun pawimawh tak leh mawhphurhna lian tak a ni a. Kohhran leh pawl hrang hrang chak leh chak lohte, nun leh nun loh te, hmasawn leh sawn loh te hi pawl hruaitu kutah a innghat thui leh a ni. Hruaitu chak leh chak lo ah te, an that leh that loh ah te pawl hmalam hun leh kalzel dan tur hi thui tak a in nghat a ni. Hruaitu nihna dinhmun hi thil chakawm leh ropui tak anga a lan lai hian a huphurhawm a, hruaitu tha leh thiam nih pawh a har viau reng a ni. A bikin kohhran leh tlawmngai pawl ah te phei chuan thiam bik vang emaw, that bik vang emaw, mahni in tling leh tha ni a inhriat avanga hruaitu nihna dinhmun hi chelh a ni lem lo a, in hnawna, inbel chawp te, in nawr luiha mawhphurhna inpek te a nih thin avangin hruaitu nih hi a huphurhawm zual a, a zamawm zual thin. Chutih lai chuan member tam zawkte’n hruaitu tlaka an ngaih leh an thlanchhuah a nih thin avangin chona lian tak a ni a, miin an rinna ang ngeia mawhphurhna hlenchhuah tum hi mi puitling zia a ni a, chutianga midangte hruai thei tura kan inzir hi kan tih makmawh a ni a, he paper ah pawh hian hruaitu nihna dinhmun kan zir ho dawn a, a bikin Christian Hruiatu tihtur leh tihloh tur te zirho a ngaihtuah ho kan tum dawn a ni.
1.       Hruaitu (Leader) awmzia: Hruaitu tih hi hrilhfiah dan leh hriatthiam dan hrang hrang a awm thei a, hruaitu a nihna pawl dinhmun leh thiltum a zir pawhin kawng hrang hrangin a sawifiah theih awm e. Lord Montgomery chuan, “Hruaitu dinhmun chu thil tum thuhmun neia mi dangte hruai tura duhna leh theihna nei, miin an rin ngam hi an ni,”[1] a ti a. Dr. John R. Mott erawh chuan, “Hruaitu chu a ngaihna hria/a kawng hria, midang kal khalh thei, a hnung zui tura midangte pawt kal thei te hi an ni,”[2] a ti thung. Hruaitu dinhmun hi pawlah chuan a pawimawh hle a, pawl chak leh chak loh te, hma a sawn leh sawn lohte hi hruaitu that leh that lohah a innghat nasa hle a, Napolean a phei chuan, “Sipai thalo a awm theih loha hruaitu thalo erawh a awm theih,” a ti a hial a ni.[3] Member te activities that leh that loh pawh hi hruaitute ah nasa takin a innghat a ni. Hruaitu tha chuan pawl thil tum tihlawhtling turin tihluihna tel lovin member te a cho phur a, a tichak thin. Hruaitu chuan tum mumal tak a nei a, a thil tum tipuitling turin a thil tum chu midangte a hrilh hriaiin a kaihruai thin.

2.       Hruaitu chi hrang hrangte: Hruaitu hi chi hrang hrang an awm a, pawl kalphung leh pawlin a mamawh dan zirin engtin nge pawl kan hruai ang tih kan in en fo a pawimawh hle mai. Sumdawng pawl (Business Company) ah te chuan Manager (Hruaitu) chu midangte rawn buai lova mahnia rang taka thuthlukna siam zung zung thei an that viau laiin Kohhran leh FOD a hruaitu chu midangte zai ngaia kal thiam an nih a ngai hle thung a ni. Hruaitu chi hrang hrang hi sawi dan tam tak a awm a, hlawm lian deuhin kawng thumin a khaikhawm theih awm e.
2.1   Autocratic Leader: Autocratic Leader an tih te hi chuan thuneihna leh thuthlukna an pumhmawm a, midangte rawn lovin an duhdan leh ngaihdan in thuthlukna an siam zung zung thin. Member-te zai ngaiin an kal lova, an tihtur leh tih loh tur an hrilh a, mawhphurhna zawng zawng pawh anmahnin an koah an nghat mai thin a ni.[4]
2.2   Democratic Leader: Democratic Leader te hi chu a tawpa thuthlukna siamtu nihmahsela member te thu leh hla an ngaichang a, ngaihdan hrang hrang lakhawmin chung atang chuan thuthlukna an siam thin. Hetiang ang hruaitu hnuaiah hian member te an intat luk thukin thahnemngaihna lian tak an nei thin.[5] Member-te zai ngaia kal thin hruaitute hi Participative Leader tiin an sawi bawk thin a, member-te nen inpawhna thuk tak an siam a, inrintawkna a awm thin.[6]
2.3   Free-rein Leader: Free-rein leader an tihte chuan thutheihna leh mawhphurhna an tlanchhiat san a, member te ah an inghat pumhlum thin. Member te’n an duh angin pawl an hruai a, hruaitu chuan a lo thlir liam mai thin.[7] Hetianga pawl hruai thin tute hi Laissez-faire tiin an sawi bawk thin a, member te’n thuthlukna siam turin zalenna an nei a, an koah mawhphurhna an nghat tlat thin a ni. Member te zingah mi thiam leh rawn tlak, thuthlukna dik tak siam thiam an awm chuan pawl tan a that chang a awm ve fo.[8]

3.       Christian Hruaitu: Khawvel lam thila pawl (NGOs, Business Company, Political Party, Sawrkar etc) hruaitu te leh Kristian Pawl (Kohhran, Para-Church, TKP, BKHP etc) hruaitu dinhmun hi in anna tam tak awm mahsela Kristian Organization a hruaitu nihna dinhmun hi chu a danglam bik a, Isuan a ziritirte leh mipui te a hruai thin dan anga mi dangte rawngbawl saktu (Servant Leader) nih a ngai a ni. Robert Greenleaf, Servant Leadership tih hmangchhuak tu chuan, “Hruaitu ni tur chuan mi dangte rawngbawlsaktu nih hmasak a ngai a, rawngbawlduhna rilru pu a hruaitu nih a pawimawh hle a ni,” a ti.[9] Peter Drucker chuan, “Hruaitu tih hian lansarhna te, thuneihna na te, sum leh pai te a kawk lo a, hruaitu dinhmun chu mawhphurhna lak hi a ni,”[10] tiin a sawi a, a dik viau awm e. Kristian pawl hrang hranga hruaitu te hian thuneihna leh thiltihtheihna neia inhre chunga member te an hruai chuan mi dang tan hnawksak an ni fo thin a ni. Khawvel thila hruaitute leh thlarau lam thila hruaitute dinhmun khaikhin hian a in an lohna chu a chiang awm e.[11]

Khawvela Hruaitu                                                           Thalaraua Hruaitu
Amah a in ringtawk                                                         Pathian a ring
Mihring a hrechiang                                                        Pathian a hre tel
Amahin thuthlukna a siam                                           Pathian duhdan enge ni tih a ngaihtuah thin
A kalkhat                                                                             A inphahhniam
Kawng a insiam chawp                                                   Pathian duhdanin a kal
Mi dangte thunun nuam a ti                                        Pathian leh mihring hmangaihna a nei
Ama kein a ding                                                                                Pathian-ah a in nghat

                Kristian hruaitu chuan mahni inrintawkna mai piah lamah Pathian a rinchhan thin a, mihrhing leh Pathian a hrechiang a, thuthlukna a siam dawnin Pathian a rawn thin. Midangte palzut mai lovin a inphahhniamin a inngaitlawm thin a, Pathianin a hruaina zelah a kal thin. Midangte chunga roreltu ni lovin mihring leh Pathian hmangaihna nen rawng a bawl a, Pathianah a inghat tlat thin a ni.

4.       Hruaitu tha ni tura pawimawhte: Hruaitu nihna dinhmun inzir ngai tak leh thiam ngai tak a ni a, a bikin kohhran leh tlawmngai pawl ang chi ah te chuan mahni in tling leh tha intih vanga hruaitu hna hi thawh a ni mang lo a, midangin an bel avanga hruaitu dinhmun chang an nih avangin inzir a ngai a, hruaitu tha tak ni tura inbuatsaih hi kan tih makmawh ani. Hruaitu tha ni tur hian tihtur leh zirtur tam tak a awm a, a tlangpui kan sawi mai dawn a, mahni pawhin inzir chawp zel a pawimawh hle mai.
4.1   Mahni inthununthei: Midangte hruai tur chuan mahni inthunun theih a ngai. Midangte hruaia thunun tur chuan mahni an inhneh hmasa phawt thin a ni. Miin ho lam taka hun an khawhral mai mai lai a hna thawh a ngai a, mi mut laia inzir a ngai a, miin hunawl hnawhkhah nana an infiam mai mai laiin tawngtaia Pathian lo dawr fo a ngai thin.[12] Taksa leh rilru hrisel tak neih a ngaih avangin zuk leh hmuam leh ruihtheihthil danga insum tlat mi nih a ngai a, hun vawn dik a ngai a, mahni inthunun thei tura tan lak a ngai.
4.2   Hmathlir tha neih a ngai: Hruaitu tha leh mi hneh thei ni tur chuan hmathlir fel tak neimi nih a ngai. Midangte hmuh phakloh hmu thiam te hi hruaitu tha an ni thin. Rinna pawh hi hmalam hun thlir thiamna atanga neih a ni a, Pathian mite chuan rinna leh beiseinain hmalam an thlir a, chutah chuan midangte hruai an tum thin.[13] Hmathlir tha nei tur hian ngaihtuahna tam tak zen a ngai a, mi taima nih a ngai fo thin.
4.3   Mi fing nih a ngai: Finna kan tih hi hriatna satliah aia ril a ni. Finna kan tih chuan hriatna (knowledge) hman thiam te, rorelna hman thiam te, ngaihtuahna hmanthiam te, thuneihna hmanthiam te a kawk a, chung thil hrang hrang hman kawp thaim chu finna a ni.[14]
4.4   Thuthlukna siamthiam: Hruaitu tha chhinchhiahna pawimawh tak chu thuthlukna felfai tak siam thiam hi an ni.[15] Thuthlukna siam dawn hian mahni mimal ngaihdana tha ber emaw, mahni duhsak zawnga tan tha tur ringawta tuthlukna siam a awm thei a, fimkhur a ngai hle. A hnu lehah mawhphurhna lak ngam loh vanga thuthlukna mumal siam ngamlo hruaitu an awm thei bawk. Pathian leh midangte rawn chunga thuthlukna felfai tak siam hi hruaitu mawhphurhna lian tak a ni.
4.5   Huaisen a ngai: Huaisenna chuan hun harsa leh khirh a lo thlenin thlamuang takin min hmachhawn tir thin.[16] Hruaitu tha ni tur chuan tak leh rilru huaisen tak neih a ngai fo thin a ni. Harsatna leh buaina a lo thlengin hmachhawn ngam a ngai a, hmalakna tur huphurhawm tak a lo awma tlanchhe mai thin tan chuan hruaitu tha a nih theih loh. Pathian ring chunga hmalam tihtur awmte huai taka ti ngam, member te hmachhawnpui ngam te hi hruaitu tha an ni thin.
4.6   Ingaihtlawmna: Lansarh tumna aia mahni inphatna leh inphahniamna hi Isua’n hruaitu a sawifiah dan a ni.[17] Kristian hruaitu chu ingaitlawm thin, midangte rawngbawlsaktu leh a tul huna tlawm thei nih a ngai. Isuan a ziritirte ke a silsak ang khan inphahniam chunga rawngbawl hi Kristian hruaitu tihtur a ni.
4.7   Mi hlimthei: Hruaitu tha ni tur chuan hlim taka hun hmangthei, midangte nena nui thei nih a pawimawh. Hlim taka memberte dawnsawn thiam angai a, nelawm taka awm thiam a pawimawh hle mai. Chutih rual chuan hlimna leh fiamthu ah te hian chintawk nei a in control thiam erawh a ngai hle thung.[18] Fiamthu thianghlim nena hlim taka member te hun hmanpui hian rilru hahnate, hun harsa leh khirh tawh changte’n min chhawk thin a ni.
4.8   Dawhtheihna: A hmathlir leh thiltum te tih hlawhtling turin hruaitu chuan dawhtheihna thuk tak a neih a ngai.[19] A chang chuan sawiselna leh dodalna te a tawk thin a, hun harsa leh khirh tak a hmachhawn chang a awm thin bawk. Chung hun pal tlang tur chuan dawhtheihna neih a ngai a, a thiltum ah hlawhchham mahsela dawhthei taka a tihzawm hram hram chuan hlawhtlinna a hmu leh nge nge thin.
4.9   Thian siam thiam: Hruaitu tha ni tur chuan midangte theihna hmanthiam a lakchhuah thiam a ngai a, chutianga ti tur chuan mimalin a rin ngam tura member tu pawh thian a siam thiam a pawimawh hle.[20] Mahni inla hrang tlata midangte pawh ngam loh nih hi a hlauhawm hle a ni. Mahni chauhih hruaitu a nih theih loh a, pawl a awm theilo, hruaitu nihna dinhmun hi midangte nena thawh hona atanga awm a ni a, mi rin ngam leh rintlak, belh ngam ni turin thawhpuite leh memberte thian thaa siam hi hruaitu tha ni tur thil pawimawh tak a ni.
4.10            Tawngtai mi: Krisitian hruaitu chu tawngtaimi a nih a ngai. Pathian hmaa thingthi ngailo tan Pathian mite hruai theih a ni lo. Min au la ka chhang ang che titu Pathian auh tam hi Kristian hruaitu tan tihmakmawh a ni a, Pathian duhdana a mite hruai thei tura Amah biak pawhna tha ber chu tawngtai a ni.
4.11            Inpekna: Kristian pawl hrang hrangah chuan hruaitu dinhmun hi thuneihna a ni lova rawngbawlna a nih tlat avangin inpekna hi a pawimawh hle. Hruaitu chu Pathian tana mi inpe, rawngbawltu rilru pu nih a ngai thin.

5.       Hruaitu tihturte: Management zirna huangah chuan hnathawh dan bulthut pasarih a awm a, chu chu POSDCoRB tiin an sawi thin.[21] Hei hi hruaitu tan chuan hriat a thain chak taka pawl hruai nan a tangkai hle. Hetiang hian tawitein a sawi theih awm e.
5.1   Planning:  Hruaitu tha chuan pawl kalphung leh tihtur ruahmannafel tak a nei tur a ni. Tum bik leh tihtur bik neiloin pawl a kal chak thei lo a, member leh pawl thlenpui tum mumal tak neiin chumi thleng tur chuan ruahmanna felfai tak siam hi hruaitu mawhphurhna a ni.
5.2   Organizing: Pawlin chakna thahrui a neih chi hrang hrang, member, sum leh pai leh pawl thil neih (Property) te tangkai taka hmang tura remkhawm thiam leh thawhho tir thiam a pawimawh hle. Pawlin sum leh pai tam tak nei mahsela active member a ngah lo chuan hma a sawn thei chuang lo. Kan thil neih hrang hrangte kan remkhawm thiam a, kan tanrual tir thiam hi pawl chakna pawimawh tak a ni.
5.3   Staffing: Member-te theihna sawrchhuah thiam a, an tuina leh thiamna zawnga tangkai taka hman thiam hi hruaitu mawhphurhna a ni. Member te’n enge an tui zawng, enge an tih theih, enge an thiam te chik taka zirin pawl chakna hmanrua ah tangkai takin a hman theih. Committee hrang hrang te kan siam thin a, chungah chuan member-te tuina zawng inhriat saka mawhphurhna inbelthiam a pawimawh hle a ni.
5.4   Directing: Hruaitu chuan pawl thiltum leh hmathlir te tihlawhtling turin member-te a kaihruaiin a kawhmuh thin tur a ni a, an thlenna hmun tur diktak kawhhmuh hi hruiatu mawhphurhna a ni.
5.5   Co-ordinating: Hruaitu pui te leh member-te thawhhopui thiama thawhhona boruak tha siam hi hruaitu tha mawhphurhna a ni. Mahni chauhin pawl a din theihloh a, midangte nen hruikhat vuana nghet taka kalho thiam a pawimawh hle.
5.6   Reporting: Thawhpuite leh member te nena chanchin inhriat pawh zung zung hi pawl chakna hnar a ni. Hruaitu tha chuan pawlin a thlen chin leh mimalin a thlen chin chiang takin midang a hrilh hre zung zung tur a ni a, midang hnathawh dan leh chanhin pawh inhriatsak tawn a pawimawh bawk.
5.7   Budgeting: Pawlin a thil tum thleng turin sum leh pai a mamawh thin a, a hmanralna tur leh suam lakluhna tur ngaihtuaha ruahmanna fel tak siam hi hruaitu mawhphurhna a ni.

Tlangkawmna: Kristian pawl hrang hranga hruaitu dinhmun chelh hi mihirng lam thlirna atang chuan hna hahthlak tak a ni a, a chang chuan beidawn rum rum changte pawh a awm thin. A hlawk zawnga thlirin hlawkna aiin channa a ni a, fakna aiin sawiselna ri a ring fo thin. Amaherawhchu kan lawmman hi khawvelah ni lovin vanah khawlkhawmin a awm a, Isua Kristaa kan beiseina kan siamthar fo a pawimawh a, hruaitu dinhmun hi khelh chi a ni lo a, Pathian kohna a ni tih pawm ngam chunga inpekna nen Lalpa ram tana huai taka ke pen zel turin kan inzir thar a, kan infuih thar fo a pawimawh hle mai. Kan tlin lohna leh kan fellohna aia chak zawk Pathianin min hruai zel ang tih ring chungin midangte tana entawn tlak hruaitu nih i tum zel ang u.



[1] J. Oswald Sanders, Spiritual Leadership (United Kingdom: Marshall Pickering, 1986), 19
[2] Ibid
[3] Anju Mehrotra, Leadership Styles of Principals (New Delhi: Mittal Publications, 2005), 5
[4] Ibid…7
[5] “Leadership Styles Choosing the Right Approach for the Situation” http://www.mindtools.com/pages/article/newLDR_84.htm
[6] Mehrotra, Leadership Styles of Principals … 7
[7] Ibid..7
[8] “Leadership Style” https://en.wikipedia.org/wiki/Leadership_style
[9]“DEFINITION of Servant Leadership” http://toservefirst.com/definition-of-servant-leadership.html
[10] Graham Houghton, Christian Leadership : For Building The Church (Bangalore: SAIACS Press, 2010), 10
[11] Sanders, Spiritual Leadership … 21
[12] Sanders, Spiritual Leadership …44-45
[13] Ibid…48
[14] Ibid…51
[15] Ibid…53
[16] Ibid…55
[17] Ibid…56
[18] Sanders, Spiritual Leadership…59
[19] Ibid…64
[20] Ibid…65
[21] “POSDCORB” (20.6.15), https://en.wikipedia.org/wiki/POSDCORB

Sunday, May 31, 2015

TIHDAM I DUH EM?



TIHDAM I DUH EM
Tukina Pathian thu kan ngaihtuahho atana ka han thlanchhuah chu “Tihdam i duh em” tih hi a ni a. Hun engemawti lai atang khan he thu hi ka rilru ah a awm ve reng thin a, amaherawhchu sermon tur ang hi chuan ka lo la inbuatsaih ngai lo a, tukinah chu thu hmang chuan theih ang angin Pathian rinchhan chungin inpawlho kan tum dawn a ni. Kan thusawi min kaihruaitu atan Pathian thu hmun khat a ni kan chhiar ange : Johana 5:1-9... Tawngtai
Tukina kan thupui tur “Tihdam i duh em” tih kan sawi hma hian Isuan tute nge a tihdam thin tih hi tawitein han sawi hmasak ka duh a, Isua khawvela a len laia a rawngbawlna chu thusawi leh tihdam rawngbawlna hi a ni a, a rawngbawlna kipui ber chu tihdam rawngbawlna hi a ni tite pawhin sawi ila kan sawi sual awm lo ve. Chu tihdam rawngbawlnaa Isuan a tihdam thin te chu kan zirho dawn a ni.
1.     Misual te: A hmasa berah chuan Isua’n a tihdam thin te chu misual te an ni. Marka 2:16 ah chuan “Tin, Paharisai zinga lehkha ziaktute chuan Isuan mi sual leh chhiahkhawntute a kilpui an hmuhin, a ziritrte hnenah chuan, “Engtizia nge chhiahkhawntute leh misualte hnenah a eia a in le? An ti a. Tin Isuan chu chu a hriat veleh, Mi chakte chuan daktawr an ngai lova, mi bawrhsawmte zawkin an ngai a ni; mi fel takte lam tura lo kal ka ni lo a, mi sual zawkte lam tura lo kal ka ni” a ti a, tih kan hmu a. Isuan hi tihdam a duh chu misual te an ni, mi fel, mi tha leh tanpui ngailo hi Isuan a tidam ngai lo. Misual mai bakah hian mi bawrhsawm te, mi chaklo leh tanpui ngaite hi Isuan a rawngbawlnaa a tinzawn te an ni a, tisa leh thlarau lama natna vei mek te, chhanchhuah ngaite hi Isua’n a tidam thin a ni.
2.     Amah pantute: A dawt leh ah chuan Isuan a tihdam thin chu amah pana amah beiseitute a tidam thin. Matthaia bung 21:14 ah chuan “Tin, Pathian biakinah chuan mitdelte leh kebaite an lo kal a, anamhni a tidam ta a” tih kan hmu a. Isua hian amah beisei tute a hnar ngailo a, a hnen pante a lo tidam thin a ni. Tukinah hian tisaa natna nei mekte kana wm em? Thlarau natna vei te kan awm em? Lal Isua i pan ang u, amah i beisei ang u, Isua hi damna a ni. Sawmtute hnar ngailo Lal Isuan hian min tithlawn lo ang. Bible-a Isua rawngbawlna hi en ila, damna duha Isua pan tute leh Isua zuitute hian mitdel leh keibai chungin Isua an pan a, an haw lam chum it varin an haw a, an kein an kal thin.
3.     Amah ringtute: Isuan a tihdam thin dang leh chu amaha rinna nghat tlat tite hi an ni. Matthaia bung 9:20 ah chuan hmeichhe thiput a tihdam thu kan hmu a. Hmeichhia kum sawm leh pahnih thiputa damlo chuan inthlahrung tak chungin a puanhmawr chauh pawh hi dek ila ka dam ang ti rilru chungin Isua a zui a, Isua a rinna lian tak nghat chungin a puan hmawr a va khawih dek dek a, chuvelah Isuan a hnenah “Ka fanu, thlamuang takin awm rawh, i rinna hi i dampui a ni e” a ti a ni. He hmeichhia rinna hi a va ropui em! Tidam theitu tan chuan khati khawpa rinna nasa nei kha tihdam loh rual a ni love. Keini hian Isua Krista ah rinna kan nghat em? Kan damlohin kan tawngtai thin a, mi damlo kan tawngtai sak thin a, kan thlarau nun a chauhin kan tawngtai thin a, mahse, kan tawngtaina hi ataka a lo thlen tak tak hi kan ring ngai em? Isuaa rinna tak tak nghattu chu a puan hmawr chauh a deh pawhin tihdamin a awm a sin. Isua hian amaha rinna nghattute a tidam thin.
4.     Isua ko tute: Isuan a tihdam dang Bible-a kan hmuh leh chu amah kotute an ni. Marka 10:46 ah chuan Mitdel Bartimaia chanchin kan hmu a, mi tamtakin bengchheng an tih khawp leh ninawm an tih khawpin “Isu Daivida fapa, mi khawngaih rawh” tiin Isua khawlai kal kha a lo au vak vak a nih kha. Mipuiin ngawi tura an tih pawhin a ngawi thei lova, a uar zual sauh sauh a. Nasa taka amah au tu chu Isuan a recognize a, mipui tam taka zing atang chuan a kohrang a, a tidam ta a ni tih kan hmu. Tukinah hian Eden sual natna phur mekte kan awm a nih chuan Lalpa I au ang, taksa damlo te kan awm a nih chuan Isua i ko ang u, Lalpa’n kan aw a ngaithla thin a, kan kohna a tithlawn dawn lo.
5.     Ahmaa tlawm thin te: Isuan a tihdam dang leh chu a hmaa tlawm taka inlan thinte an ni. Matthaia bung 8 ah Sipai za hotu fapa tihdam thu kan hmu a. Sipai za hotu hian a fapa zeng tidam turin Isua a ngen a, Isuan a ina kala tihdam a a tum chuan Sipai za hotu chuan, “Lalpa, ka in chhung i luhna tlak a ni love, thu chauh sawi la, ka naupang a dam mai ang” tiin a chhang a nih kha. Kha Sipai Officer kha Sipai za rual hotu a ni a, a thuhnuaiah mi tam tak an awm a, kal rawh a tih an kal a, lo haw rawh a tih an haw a, chutiang chuan mi tamtak a command a ni. Amaherawhchu chutianga mi tamtak hotu chuan Isuan a in a pan a, a fa a tihdam a tum chuan Lalpa hmaah a tlawm a, Isua hmaah khan engmah a ni lo tih a hria a, a in chhung meuh pana Isua kal tir kha a duh lo. Isuan heitang ema rinna nasa hi Israel te zingah pawh a hmuh loh thu hial a sawi a ni. Lalpa hi chapo taka dawr tur kan ni lo a, tlawm tak leh thuhnuairawlh tak chunga dawr tur kan ni a, a hmaa tlawmna chuan kan tan damna a thlen thin a ni.

Heng lo pawh hi sawi tur tam tak a la awm mathei, hemi chinah hian kan duhtawk ang. Bethesda dil kianga damlo vethung kha en ta i la, engvangin nge Isua khan “Tihdam i duh em?” a tih kher kher? He zawhna hi ngun taka ngaihtuah chuan zawhna mak tak a ni a, kum 38 mahni pawh insaseng theilo Bethesda dil kianga damlo kha, a dinhmun ngaihtuah mai chuan “Tihdam i duh em?” tih kha zawhna tullo ber a ni awm e, nimahsela, amaha pana beiseitu te, a mah au tu leh amah ringtute, a hmaa tlawm ngawih ngawihte Isuan awlsam taka a tihdam mai lai khan, kha pa, kum 38 zet na tawh kha chu “Tihdam i duh em” tih a zawt tlat a ni. Hetia han ngaihtuah mai chuan kum 38 zet na tawh chu tihdam a duh awm em mai tih mai tur a ni a, amah pawh khan rang takain “Duh e” tih nghal mai awm tak a ni. Nimahsela a zawhna aim aha mak zawkin “Duh e” tia chhang mai lo khan “Ka pu, tui a fawnin dila mi dahtu ka nei lo va, ka kal chhungin mi dangin mi pen thlak khalh thin,” tiin a chhang a, midang mawhpuh tur zawng chungin dam a duh leh duh loh pawh kha chiang takin a sawi miah lo. He damlo leh Isua inbiaknaah hian damlo zawng zawng hian tihdam an duh vek lemlo niin a lang ta tlat a, chu chu ngaihtuah chian chuan thil awm thei tak pawh a lo ni tlat.
Bethesda dil kianga damlo pawh hian dam kha thlalel em em lo niin a lang a, kum 38 damloin kha laiah khan a awm tawh a, chu chu nun phung pangngaiah a nei tawh a nih hmel. Amahah hrehawm tihna lian tak pawh a awmlo a ni maithei. A kal thei miau loh avangin kha dil kianga hulhliap ah khan a awm a, hnathawh ngai lovin mi in kal paha pawisa nawi an thekhawm hmangin ei a zawng a, rim taka thawk lemlo khan ei a hmu ve tlat ani. Tihdam a nih chuan a nunkhawchhuahna tur ama koah a tla anga, rim taka hna thawkin ei a zawn a ngai dawn a, chu chu a peihlo pawh a ni maithei a ni.

Ka ni pasal, BSF Sipai officer pakhatin a sawi ka la hriat reng chu, vai rama an awm laiin Sipai ho hian kawtthler a kutdawh te hi an vaikhawm a, eiturte pein enkawl an tum thin a, mahse an chhuak ru leh zel tho a, tihngaihna a awmlo a ti a, hetiang hi a lo awm theih dawn khawp mai. Mahnia hna thawk peih lem lo, mi khawngaihna ringawt ringa khawsak tak tlum, thatchhe tak tak hi an lo awm a. Vairama kutdawh thin tam takte pawh khu piansualna inseam chawpin an ke te an tan a, a nih loh pawn an hrem a, ke kual deuh ang te’n an lang a, kut bul lem anga awm te pawh an awm thin a ni awm e. Chutiang chuan an natna leh an nat derna hmang chuan mi khawngaihna beisein kut an dawh thin an ti.

Bethesda dil kianga damlo pawh kha chutiang chu a ni mai angem aw ka ti a. Bethesda dil kam tuifawnin a rawn khuh hian damlo te hi an zuang thlaa an dam thin a ni an ti a, kha damlo pawh kha kum 38 zet mai kha laiah khan a awm tawh a, mahni in saseng theilo pawh ni sela dam duh tak tak selang chuan tanpuitu ko selang chuan kum 38 chhung kha chuan a inchiah hman ve ngei a ngai. Nimahsela, damna kha a chan chuan kan sawi tawh ang khan hmabak mawhphurhna lian tak a nei a ni. Chuvang chuan Isua khan dam duh em em hmel pu si kha, “Tihdam I duh em” tih zawhna kha a zawt kher kher a nih a rinawm.

Tukina inkhawm hote pawh hi inzawt ta ila, tihdam hi kan duh em? Isuan a tihdam te chanchin kan en chuan, Pathian hnenah lawmthu an sawi a, Isua chanchintha hrilin an vak darh nghal a, Pathian hnathawh ropui tak an puang chhuak thin. Chu chu Isuan a beisei pawh a ni reng a ni. Phar sawm a tihdam pawh khan mi pakhat chauh a hmaah kalin a bawkkhup a, lawmthu a sawi a, Isuan phar sawm ka ti thiang a ni lawmni khawih nge pakua te kha an kal tak a ti nghal reng a nih kha. Tukinah hian heti hian i ngaihtuah teh ang, Zoram Kristian rama mi tam tak hi chuan tihdam kan duh lo. Isuan damna a thlenna reng rengah chuan nun inthlakthleng (change) a awm thin a. Miin an sual an sim a, Lalpa lam an hawi thin.

Tihdam kan nih chuan nuam taka drugs kan tih thin te, kan hlimpui thin kan zu in te bansan a ngai a, dam hi kan hlau tlat a ni. Ruihtheihthil ti thin tam tak te hi Salvation Camp ah kal turin han sawm ila an duh miah lo. Han en mai chuan khawngaihthlak tak tak, Isua Krista mamawh hmel tak tak, damna mamawh hmel tak tak an ni a, nimahsela, damna tur Isua Krista kan kawhmuh chuan an duh lem lo, dam hi an chak lem lo. Isuan “Tihdan i duh em” a tih kha zawhna awm tak a ni a, tihdam duh lem lo, Isua mamawh lemlo hi a awm theih tlat a ni.

Tihdam kan nih chuan kan eiruk thin ang te a rem tawh lo a, nuam taka nulat tlangvalna kawnga pawlawh taka kan chet thin te a a rem tawh lo a, khawvel nuam ti taka chen tan hi chuan Isua tihdamna hi thilthlakhlelh awm tak a ni lo thei viau a ni. Za-a-za Kristian inti te zingah hian Isuan a khawih loh, Isuan a tihdam loh hi kan tam awm hle mai. India rama Crime rate sang ber pawl kan ni a, economy chhe ber pawl kan ni a, za-a-za te hi damna chang ni ila chuan a chhe zawnga kan record tam tak hi chub o ngei tur a ni. Nimahsela, tihdam kan nih chuan kan chhungkua nuamsa deuha kan khawsak theih nana dik lo deuha kan sum lakluhna leh kan inhaivurna te hi tihzawm a rem tawh lo a, thildang zawng aiin Isua Krista dah pawimawh hmasak a ngai a, a chanchintha hril angai a, chu chu kan peih tlat lo. Kohhrana kan inhman ve thin na te pawh hi mi in mi pangngaiah hmuhin min hmu ve se tia kan duhna chinah a tawp a, lam hlimnaah a tawp a, hlim taka fellowship naah a tawp a, nun tak ram, hnathawh kawr inbela Lal hna thawk tur chuan kan peih tak tak thin lo. Tukinah hian he zawhna hi inzawt ve chhin teh ang u. “Tihdam kan duh em?, Tihdam ka duh em? Ka ntin khawsak phung ngaihtuah ila, ka tih thin ngaihtuah ila, ka hlimpui thin ngaihtuah ila, thil tamtak ka tihzawm rem lo hi a awm ang. Tihdam ka duh em?

Tunlaiin harhnain Zoram a fang mek, harh hi kan duh em? Mi tamtak hi chuan harh te pawh hi an peihloin ka hria. Inkhawm tam a ngai a, inkhawm rei a ngai a, lam a ngai a, zai a ngai a chungchu tlinlo kan inti. Pathianthua chhungkua enkawl a ngai a, kohhran mite chawm a ngai a, chungte avang chuan harhna te pawh hi a hlauhin kan hlau hial emawni chu tihturin mi tamtakin harhna te hi kan lo dawngsawng ve mek bawk. Tunlaiin Kelkanga harhna chhim a lar hle mai, harh hlau thenkhat phei chuan Kelkang kal te thleng thlengin an sawisel a, chanchinbua ziak hmuh tur te thlengin a awm. Pathianin hmanrua tam tak a nei a, chung zingah chuan Kelkang khua hi a hmang mek a, mi tamtakin an dam phah a, harhna an chan phah a, lawm viau awm tak a nih lai hian kan hlauh veng nge lo sawichhe duh pawl te thlengin kana wm ta. Za-a-za Krisitian ramah hian za-a-za tihdam ngai Kristian kan tam tawh hle a ni.

Bethesda dil kianga damlo leh Isua inbiakna kha thui tak kan hmu lo a, Isuan a sawi zawm lehna pawh kha amak khawp mai. Midangte angin “I rinna hi i dampui a ni e” a ti ve mai lo. Tho la, i awngphah la la, kein kal tawh rawh,” a ti tlat. Isuan zawhna a zawt a, tihdam a duh tak tak leh tak tak loh chian nan, amaha tho a, kea kal turin a ti a ni. Kha damlo khan dam a duh chuan Thochhuak a, a awngphah pu a a kal kha Isuan a phut tlat a ni. Isua nen an in counter a, Isua a hmuh hnnuah khan testimony thar a nei a, a hmaa kum 38 zet dil kam hulhliapa mi khawngaihna beisei a lo thu mai mai khan dam a duh ta a, kein a kal ta a nih kha. Chu a damna chu rawngbawlnain a chhunzawm nghal a, amah tidamtu chanchin kha a sawi ta zel a ni. Testimony ropui tak kan hmu ta. Kum 38 zet dam duhlo khan dam a duh ta.

Tukinah hian Pathian thahnemngaihna chuan he zawhna hi min zawt a ni. “Tihdam i duh em?” Mahni in en ila, chaklohna leh fel lohna tam tak kan nei, kan chhungkua en ila insiamthat tur tam tak kan nei ang. Kan Kohhran en ila kan fel thuau ringawt a ni maithei. Kan khawtlang leh kan ram en ila, natna khirh tak kan vei mek a ni. Hawh u, Lalpa i au ang u. Bartimaia’n Nazaret Isua a ko ang khan thahnem ngai takin Isua i ko ang u, hmeichhe thiphut ang khan Isua Krista ah rinna nghat chungin Sipai za ho tu lal tak Isua hmaa a tlawm ang khan tlawm ila, damna chang turin i tho ang u. Sualin rei tak min phuar tawh a ni maithei, mi hriatpui lemloh thlarau nantna ril tak kan vei mek pawh a ni maithei, zep ruk leh zakzeh neih chungin a derin Lalpa rawng kan bawl mek a ni maithei, tukinah Lapa’n hun tha min siamsak a, “Tihdam i duh em” tiin min challenge mek a ni, “Isu, nangin min tithianghlim thei e ti chungin damna i puangchhuak ang u. A thu kan tihrik te kan zaivai atan Lalpa’n mal min sawm sak theuh rawh se.



TIHDAM KAN NI TA
Biakdika
Doh is ‘A’

1.      Riangvai retheite, thovin harh ang u,
            Zalenna kawl alo eng ta tho leh Lal Isua;
            Thiltihtheihna chu mitin tan damna,
            Thihna hnehin a tho leh ta.

                        Tihdam kan ni ta, Aw! Haleluiah! Amen!
                        Lal Isua thisen thianghlimah chuan in,
                        Damna kim chu kan chang ta.

2.      Mangang leh lungngai hrehawm tuarte u,
            A vuakna vualte a tihdam kan lo ni ta e;
            Sual leh bawlhhlawhte Isuan a hneh ta,
            Thlarau Thianghlim a lo thleng ta.

3.      Lalpa ringtuten hnehna chu an nei,
            Ramhuaite an hnawtchhuak ang a, tawngtharte’n an tawng ang;
            Damlote chungah kut an nghat ang a,
            Lalpa hmingin an dam zel ang.



TIHDAM KAN NI TA
Biakdika
Doh is ‘A’

1.      Riangvai retheite, thovin harh ang u,
            Zalenna kawl alo eng ta tho leh Lal Isua;
            Thiltihtheihna chu mitin tan damna,
            Thihna hnehin a tho leh ta.

                        Tihdam kan ni ta, Aw! Haleluiah! Amen!
                        Lal Isua thisen thianghlimah chuan in,
                        Damna kim chu kan chang ta.

2.      Mangang leh lungngai hrehawm tuarte u,
            A vuakna vualte a tihdam kan lo ni ta e;
            Sual leh bawlhhlawhte Isuan a hneh ta,
            Thlarau Thianghlim a lo thleng ta.

3.      Lalpa ringtuten hnehna chu an nei,
            Ramhuaite an hnawtchhuak ang a, tawngtharte’n an tawng ang;
            Damlote chungah kut an nghat ang a,
            Lalpa hmingin an dam zel ang.